“Net als bij opvang Oekraïners, zou leegstand gebruikt moeten worden voor huisvesting daklozen”

Als je vandaag de dag in Amsterdam op straat komt te staan, moet je eerst worden gescreend bij de GGD. Zonder psychische klachten of verslaving word je bestempeld als zelfredzaam. Je hebt weliswaar geen huis, maar ook geen recht op voorzieningen die voor de ‘klassieke dakloze’ zijn bestemd. Je wordt economisch dakloos genoemd. Welke waarde we aan dat bijvoeglijk naamwoord ‘economisch’ moeten geven, weten wij niet. Feit is dat je dakloos bent. Je ontbeert een plek om je terug te trekken, waarover je de regie hebt, waar je privacy ervaart en je jezelf voor de wet mag vestigen. Kortom, je mist dat wat in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens wordt beschreven als Recht op Huisvesting.

De Regenboog Groep houdt verspreid over Amsterdam spreekuren voor economisch daklozen. Op die spreekuren zien wij wekelijks bijna dertig nieuwe hulpvragers. Dertig verhalen over verbroken relaties, terugkeer uit het buitenland, faillissement of het verlies van werk. En altijd is er sprake van verdriet, onzekerheid, moeilijke keuzes en nog meer menselijk leed. Er bestaat voor deze mensen geen eenvoudige weg uit hun dakloosheid. Zelfredzaam is daarom niet de term die wij zouden kiezen in een omgeving waar de huizen zo enorm schaars en duur zijn, ook als je wel een baan hebt. In Amsterdam is de wachttijd voor een sociale huurwoning minimaal dertien jaar. En ook tijdelijke huisvesting moet met een lampje worden gezocht.

Het primaire probleem van deze grote groep daklozen is woningnood. Binnen het Nationaal Actieplan Dakloosheid dat onlangs door de overheid werd gepresenteerd, is Housing First (Wonen Eerst) dan ook een voorname pijler; een goede en belangrijke keuze. Het gaat in eerste instantie om een dak boven je hoofd. Daarnaast kan er in verschillende vormen ondersteuning nodig zijn.

Maar terug naar die woningnood. Het zal nog wel even duren voordat structurele oplossingen zijn gerealiseerd. Denk aan het volledig afschaffen van de kostendelersnorm, wat nu alleen voor mensen onder de 28 gebeurt. Maak samenwonen gewoon voor elke leeftijd aantrekkelijk. En helaas kost vooral de belangrijkste oplossing – genoeg betaalbare woningen voor iedereen – tijd. In de tussentijd zoeken wij naar alternatieven. Er zijn permanente én tijdelijke woonplekken nodig, zelfstandige én onzelfstandige woonplekken. Daarbij is ook de inzet nodig van partijen buiten de zorgsector, zoals vastgoedeigenaren, woningcorporaties en de gemeente. Het is cruciaal dat waar nodig flexibel met procedures kan worden omgegaan.

Op beperkte schaal hebben we de afgelopen jaren al ontdekt wat mogelijk is. Zo realiseerden wij het project Onder de Pannen, waarbij Amsterdammers met een kamer over deze voor een jaar kunnen verhuren aan een andere Amsterdammer in woningnood, zonder dat de kostendelersnorm roet in het eten gooit. Of het programma Tijdelijk Onder Dak, waarbij we samenwerken met woningcorporaties, en sloop- en renovatiewoningen verhuren aan mensen die economisch dakloos zijn. Ook sliepen er het afgelopen jaar zelfs zestien economisch daklozen in een leegstaande ruimte van het stadhuis in Amsterdam.

Recent is bij het opvangen van Oekraïense vluchtelingen gebleken dat er bij hoge nood ook op grotere schaal woonruimte kan worden gerealiseerd, in bijvoorbeeld hotels en leegstaande scholen en kantoorpanden. De slagvaardigheid en brede maatschappelijke betrokkenheid die hier is getoond, is ook nodig voor het aanpakken van dakloosheid.

Laten we gebruikmaken van de huidige leegstand in de stad en die panden gaan inzetten om mensen een (tijdelijk) thuis te geven. Want wonen is een recht. Door woningnood te lijf te gaan met het beschikbaar maken van voldoende betaalbare huisvesting, kan de zorg zich richten op de groep mensen die aanvullend ondersteuning nodig heeft. Alleen dan kunnen we de komende jaren instaan voor een sociale en leefbare stad.

Tekst: Hans Wijnands I Fotografie: Merlijn Michon

Ons team van Tijdelijk Wonen probeert in deze wooncrisis te voorkomen dat mensen door dakloosheid verder in de problemen raken. Dat doen ze door tijdelijke woonplekken te creëren in bestaande vierkante meters en door gebruik te maken van de leegstand in de stad.

• Onder de Pannen vraagt particuliere Amsterdammers om een lege kamer te verhuren. Legaal, en je wordt als verhuurder niet gekort, want De Regenboog Groep heeft afspraken gemaakt met de gemeente, woningcorporaties en uitkeringsinstanties.
• Tijdelijk Onderdak verhuurt woonplekken voor tweetallen in panden van woningcorporaties die wachten op renovatie of sloop. De woningen zijn aan een opknapbeurt toe en kunnen daardoor niet via Woningnet verhuurd worden, maar op deze manier biedt het een tijdelijke oplossing.
• Bijzonder Bewoond zoekt leegstaande panden om te verhuren. Bijvoorbeeld bij particuliere vastgoedeigenaren. Ook als de panden niet echt als woonruimte bedoeld zijn, zoals kantoren. Als we een pand gevonden hebben, inventariseren we wat er nodig is om het gebouw geschikt te maken voor tijdelijke bewoning.
• Parentshouse biedt tijdelijke woonruimte aan ouders die (overwegen te) gaan scheiden. De woning is in de buurt van het ouderlijk huis van de kinderen. Zo kunnen beide ouders hun zorgtaken blijven vervullen en het contact met hun kinderen behouden.

Alle woonruimte van Tijdelijk Wonen is tijdelijk, de naam zegt het eigenlijk al. Langer dan een jaar kun je er niet wonen. Het idee is dat de huurder in dat jaar even de tijd heeft om aan een duurzamer toekomstplan te werken. Het aantal plekken bij Tijdelijk Wonen is beperkt, maar het kan verlichting brengen voor wie ervoor in aanmerking komt.

Inmiddels is Onder de Pannen ook actief in andere gemeenten dan Amsterdam en omgeving.