“Ik wil alleen een normaal bestaan leiden”
Dit artikel verscheen in de Volkskrant op 7 november 2022
Nederlander van geboorte, maar toch illegaal hier. Het overkwam een groep Surinaamse Nederlanders die na de onafhankelijkheid naar Nederland vertrok. Nu pas trekt de politiek zich hun lot aan.
“Ik doe niets illegaals, ik ben een Nederlander.” Humbert Gemerts (59) vindt het wrang dat hij in de Amsterdamse opvang voor ongedocumenteerden woont, terwijl zijn familieleden, die net als hij in Suriname werden geboren, wel een Nederlandse nationaliteit hebben. “De enige reden waarom ik hier zit is dat de Surinaamse regering bij de onafhankelijkheid mijn nationaliteit heeft weggegeven toen ik nog een kind was. Als ze het mij hadden gevraagd, was ik nu nog Nederlander geweest.”
Gemerts werd in de jaren zestig als Nederlands staatsburger geboren in Suriname. Toen Suriname op 25 november 1975 onafhankelijk werd, verloor hij die nationaliteit. Zijn moeder was al overleden, zijn vader stierf een aantal jaar later. Al zijn nog levende familieleden woonden in Nederland en kregen de Nederlandse nationaliteit. Hij kon en wilde niet alleen achterblijven. Daarom stapte hij eind jaren negentig op het vliegtuig van Paramaribo naar Amsterdam. Niet wetende dat hij 25 jaar later nog steeds in de illegaliteit zou leven.
Gemerts is een van de honderden Surinaamse ongedocumenteerden voor wie mensenrechtenadvocaat Eva Bezem afgelopen donderdag in de Tweede Kamer een vurig pleidooi hield. Haar Surinaamse cliënten waren Nederlander bij geboorte, tot de onafhankelijkheid hun onvrijwillig hun nationaliteit afnam. Ze kwamen in de jaren tachtig of negentig naar Nederland, maar kwamen toen niet meer in aanmerking voor een verblijfsvergunning. En sindsdien leeft deze groep van naar schatting duizend Surinamers in de illegaliteit, stateloos, zonder rechten.
Daar moet nu eindelijk wat aan gebeuren, vindt naast advocaat Bezem, nu ook de Amsterdamse wethouder van Sociale Zaken, Opvang, Asiel en Migratie Rutger Groot Wassink (GroenLinks). In zijn brief aan de Tweede Kamerleden noemt hij de situatie van deze groep die voornamelijk in Amsterdam woont ‘inhumaan en tegen de internationale regelgeving in’ en pleit hij voor een Nederlands staatsburgerschap voor hen. De woordvoerder van verantwoordelijk staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Eric van den Burg (VVD) zegt in Het Parool dat het voorstel binnenkort wordt besproken.
Aanvullende zorg
De positie van deze ongedocumenteerde Surinamers is ook om praktische redenen urgent: ze worden steeds ouder en hebben meer medische hulp nodig, terwijl ze alleen recht hebben op het strikt noodzakelijke. “Deze mensen gaan richting de 60 en 70”, zegt Sander Egas van De Regenboog Groep. “Ze hebben vaak zwaar werk gedaan en hebben misschien sneller dan anderen aanvullende zorg nodig. Maar ze kunnen er geen aanspraak op maken.”
Het levensverhaal van Gemerts laat zien wat het in de praktijk betekent om als Surinamer niet-erkend in Nederland te wonen. Als enige van zijn familie heeft hij zich nooit in kunnen schrijven bij een gemeente. Hij mag geen huis huren of kopen. Hij slaapt al 25 jaar op de bank bij een van zijn drie zussen, bij vrienden of op straat. Zijn geld verdient hij met schoonmaakklusjes en hand- en spandiensten voor familie, want legaal werk doen mag hij niet, terwijl hij de taal perfect spreekt.
Status
Terugkeren naar Suriname is voor hem geen optie, want: “Wat heb ik daar te zoeken? Ik heb daar niemand, mijn netwerk en mijn vrienden zijn hier.” Maar blijven in Nederland mag hij ook niet. “Het enige wat ik wil is een status en hier werken.”
Dat geldt ook van Andy Vrede. Hij kwam op zijn 23ste naar Nederland, nu bijna dertig jaar geleden, en deed ook tevergeefse pogingen om de Nederlandse nationaliteit te verkrijgen. Als het ooit lukt, dan weet hij wat hij gaat doen. “Een vriend van me neemt me aan als kok, zodra ik papieren heb.” Vrede heeft naar eigen zeggen een zwaar leven gehad. “Als je zo lang geen vast inkomen hebt, is dat heel ingrijpend. Ik heb niks misdaan, ik wil alleen een normaal bestaan leiden.”
Dat deze groep Surinaamse ongedocumenteerden tussen wal en schip is beland, was onder juristen en hulpverleners al jaren bekend, maar kreeg weinig bijval vanuit de politiek. En dat is kwalijk, zegt advocaat Bezem. “Deze groep zou eigenlijk op basis van hun oude Nederlandse paspoort weer toegang tot Nederland moeten krijgen. Daar is al regelgeving voor, het is dus niks nieuws.” Zo kunnen mensen die hun Nederlandse nationaliteit opgeven om bijvoorbeeld Canadees te worden, ook op een later moment weer terugkomen naar Nederland. “Als je ooit Nederlander bent geweest, en je bent op Nederlands grondgebied geboren of je hebt een bijzondere band met Nederland, dan heb je recht op een verblijfsvergunning.”
Dat er nu toch politieke steun is vanuit Amsterdam, en er ook in Den Haag partijen lijken te zijn die zich het lot van de Surinaamse ongedocumenteerden aantrekken, is niet toevallig. Het past volgens Bezem in een tijd waarin institutioneel racisme als medeoorzaak voor de toeslagenaffaire wordt erkend en burgemeesters (en straks ook het kabinet) excuses maken voor het slavernijverleden.
Voor Gemerts zou een Nederlandse staatsburgerschap niet alleen een einde betekenen aan een strijd die hij al decennia voert, het zou bekrachtigen dat hij het recht heeft om hier te zijn. Gemerts wordt dit jaar 60 jaar oud en ziet zichzelf niet meer vertrekken naar het land waar hij sinds zijn 35ste nooit meer is geweest. “Het enige wat ik wil, is hier nog een paar jaar legaal mogen werken, een eigen huis mogen huren en een beetje rust.”
Tekst: Iva Venneman I Fotografie: Guus Dubbelman
“Als je zo lang geen vast inkomen hebt, is dat heel ingrijpend. Ik heb niks misdaan, ik wil alleen een normaal bestaan leiden.”